Sjálfbærnin í víðu samhengi

Ef hægt er að tala um sjálfbærni sem lífsstíl í fyrirtækjarekstri eru í raun fáir þættir sem ekki falla þar undir. Að minnsta kosti ekki ef við leyfum okkur að horfa á hugtakið í víðu samhengi og skilgreina það í aðalatriðum sem viðleitni til þess að vera til fyrirmyndar í einu og öllu. Öll mælanlegu markmiðin og viðmiðin sem sett hafa verið eru út af fyrir sig góðra gjalda verð og örugglega nauðsynleg til þess að ryðja betri siðum braut. En það er líka margt annað sem lýtur að sjálfbærni án þess að við séum skikkuð til þess að fylgja einhverjum settum reglum og haka í boxin jafnóðum og fyrirmælum hefur verið fylgt. Þau atriði snúast um hvaða skilning við leggjum í sjálfbærnihugtakið og mér finnst þessi vettvangur, sjálfbærniskýrsla FISK Seafood, ágætur vettvangur til þess að spegla sjálfbærniviðhorf mín sem tengjast rekstri félagsins.

Í mínum huga getur rekstur aldrei talist sjálfbær nema hann skili eigendum sínum viðunandi arðsemi af fjármagninu sem þeir hafa bundið í fyrirtækinu. Afkoman í lok dags verður hið minnsta að skila tekjum umfram kostnað og að lágmarki sambærilegri arðsemi við áhættulausa geymslu fjármunanna. Þetta grundvallaratriði gleymist gjarnan í umfjöllun um afkomu einstakra fyrirtækja og jafnvel heilla atvinnugreina. Umræðan um afkomu sjávarútvegsins er eitt af mörgum dæmum um slíkt. 

Og undirliggjandi þættir í rekstrinum þurfa auðvitað allir að standast sjálfbærniskoðun líka. Í þeim efnum nefni ég fyrst til sögunnar skyldur okkar við starfsfólkið. Við bæði viljum og þurfum að geta greitt þeim samkeppnishæf laun og helst gott betur. FISK Seafood er stolt af frammistöðu sinni í þeim efnum og á sama tíma erum við þakklát fyrir það einvalalið sem með frábærri frammistöðu sinni skapar verðmætin sem reksturinn hefur skilað. Við gerum okkar besta í kjörum, öryggismálum og aðbúnaði og fáum það endurgoldið alla daga ársins í tryggð starfsfólksins við verkefni sín og vinnustað. 

Reksturinn okkar er heldur ekki sjálfbær nema hann skili hverju sinni samkeppnishæfri vöru á markað. Heimsmarkaðurinn hefur engan áhuga á séríslenskum aðstæðum á borð við vaxtastig og verðhækkanir eða veiðigjöld. Hann horfir einfaldlega á gæði annars vegar og verð hins vegar, ber ólíka valkosti hvaðanæva að úr heiminum saman og kaupir hverju sinni það sem best býðst. Afhendingaröryggi skiptir líka miklu máli og sömuleiðis fjölmargir þættir í framleiðsluferlinu. Í þessum efnum nýtur íslenskur sjávarútvegur þess góða orðspors sem hann hefur áunnið sér á undanförnum áratugum.

Þeir þættir framleiðslunnar sem FISK Seafood hefur á valdi sínu standast í öllum aðalatriðum gagnrýna sjálfbærniskoðun. En grundvallaratriðið sjálft, umgengni jarðarbúa við hafið, gerir það því miður ekki. Maðurinn ber e.t.v. ekki alla ábyrgð á hlýnun loftslags og um leið súrnun sjávar en þessir vágestir setja hverskyns sjálfbærni lífríkis sjávar í uppnám. Við berum hins vegar alla ábyrgð á plastmengun í hafinu og stefnum þannig bæði lífinu í sjónum og heilnæmi villibráðar hans í hættu. Þarna ræður FISK Seafood því miður ekki för og heldur ekki ef stíðsátök verða til þess að stórhækka olíuverð eða kippa fótunum undan kaupgetu fólks á markaðssvæðum okkar.

Sem betur fer eru þó ekki eingöngu óveðursský á himni heldur líka kærkomnir sólargeislar. Þar hef ég tilkomu gervigreindarinnar einkum í huga. Ég er ekki í nokkrum vafa um að fyrir sjávarútveginn eigi hún eftir að verða álíka mikil bylting á næstu árum eins og t.d. þegar tölvurnar leystu ritvélina af hólmi nánast á einni nóttu. Stærsti hluti þessarar byltingar snýst um uppsafnaða þekkingu og úrvinnslu hennar. Íslensku hafrannsóknirnar fá þarna liðsauka sem mun margfalda skilning á hegðunarmynstri sjávardýra og áreiðanleika í mati stofnstærðanna. Fyrir útgerðina verður öll ákvarðanataka um hvert skuli stefna skipum og bátum hverju sinni sömuleiðis margfalt markvissari.

Það er horft til þess af heimsmarkaðnum hvað Íslendingar umgangast lífríki hafsins af mikilli nærgætni. Fiskveiðiheimildum er úthlutað af varfærni til þess að ganga ekki of nærri nytjastofnum. Út af fyrir sig er það gott. En þegar kemur að hugarfarinu um sjálfbærni og mögulegri sóun verðmæta er ekki sjálfgefið að í öllum tilfellum sé rétt að hafa borð fyrir báru. Miðað við þau miklu verðmæti sem eru í húfi er það í mínum huga ábyrgðarhluti að skera útgjöld til hafrannsókna jafn mikið niður við trog og raun ber vitni. Getur verið að á hverju ári syndi ónýtt milljarðaverðmæti í gegnum fiskveiðilögsögu okkar? Er það í anda hóflegrar nýtingar og sjálfbærni? Á þessum peningi eru vissulega tvær hliðar en það er að mínu viti lágmark að við þekkjum þær báðar, höfum á þeim skoðun og grundvöllum veiðiráðgjöf okkar og vinnubrögð á vitneskju frekar en ágiskunum.

Það er væntanlega óþarft að nefna svigrúm til nauðsynlegs viðhalds og endurnýjunar tækjabúnaðar sem hluta af sjálfbærum rekstri. Samt hlýt ég að gera það þegar stjórnvöld hyggjast um þessar mundir meira en tvöfalda veiðigjöld á sjávarútveginn – hækka þau jafnvel um hátt í 150%. Í okkar tilfelli næmi slík hækkun hvorki meira né minna en hálfum milljarði króna á ári. Þeir peningar koma ekki af himnum ofan og munu einungis finnast með hagræðingu auk þess að hægja á endurnýjunarfjárfestingum í búnaði. Til viðbótar munu arðgreiðslur til hluthafa, sem í tilfelli FISK Seafood hafa reyndar verið í algjöru lágmarki, væntanlega heyra sögunni til.

Sjálfbærni er fallegt hugtak. Markmiðin geta ýmist verið mælanleg eða huglæg.Þar skipta litlu hlutirnir líka miklu máli og geta í raun verið stórir – jafnvel risastórir. FISK Seafood hefur t.d. tekið hlutverki sitt í nærsamfélaginu alvarlega. Við leggjum hönd á plóg í íþrótta- og menningarlífinu, styðjum við skólastarf á öllum stigum, stöndum fyrir árlegum hreinsunardegi þar sem hundruðir barna og fullorðinna taka þátt, fögnum sjómannadeginum með nágrönnum okkar á Sauðárkróki og í Skagafirði, styðjum björgunarsveitir á báðum stöðunum og áfram mætti lengi telja. Í öllum þessum verkefnum er hagurinn beggja. Án lifandi samfélags sem vex og dafnar í góðu jafnvægi væri rekstur FISK Seafood á Sauðárkróki og í Grundarfirði aldrei mögulegur. Þess vegna leggjum við okkar af mörkum.

„Heimsmarkaðurinn hefur engan áhuga á séríslenskum aðstæðum á borð við vaxtastig og verðhækkanir eða veiðigjöld.